Sunday, July 31, 2016

રૂપ રહેવા દે મ્યાન, આપી દઉં (ઉદયન ઠક્કર)

રૂપ રહેવા દે મ્યાન, આપી દઉં
ખંડણીમાં ગુમાન આપી દઉં

ભૂલથી પણ એ ભાવ તો પૂછે....
આખેઆખી દુકાન આપી દઉં!

મોસમે પૂછ્યું, આંખ મિચકારી,
'એક ચુંબન, શ્રીમાન, આપી દઉં?'

પાનખર આવે તો ભલે આવે,
એને પણ માન-પાન આપી દઉં

કાં તો ભમરાને ગાન ના આપું,
કાં તો કળીઓને કાન આપી દઉં

બોલ્યા પંડિત પતંગિયું જોઈ,
'ક્યારે પકડું, ને જ્ઞાન આપી દઉં!'
                              - ઉદયન ઠક્કર

Friday, July 15, 2016

‘શરૂ’ અને ‘જરૂર’ અને ત્રગડાવાળો ‘રૂ’ (મધુ રાય)

An article highlighting anomalies in spellings of Gujarati words by Madhu Thaker published in Divya Bhaskar Kalash Supplement on 13th July, 2016:

આ છાપાનું લૂણ ખાઈએ છીએ એટલે નહીં, પણ હકીકત છે એટલે, અહીં હમો જાહેરમાં કહીએ છીએ કે વાચકશ્રી તથા વાચકશ્રીમતી, અન્ય દૈનિકો કરતાં આ દૈનિકમાં જોડણી અને ભાષા ઉપર વધુ ધ્યાન અપાય છે અને યસ યસ ‘શ્રીમતી’ રાઇટ છે, ‘શ્રીમતિ’ રોંગ છે. 

શંકરની જટામાં ગંગાની જેમ ગગનવાલાના માથે જોડણીનું ભૂસ્મુત સવાર છે. એમની જોડણીની કોઈ ભૂલ બતાવે તો સામેવાળાના ચરણ ચાંપે છે, પણ હામેવાળો રોંગ હોય તો લંગડા ત્યાગીની જેમ મૂછ મરડીને હેહેહે કરે છે. જૂન 29ના લેખમાં ‘શરતચૂક’ છપાયેલું તે બાબત વાચક જિજ્ઞેશ જોષીએ ગિલ્લોલ તાકી છે કે સાચું ‘સરતચૂક’ છે. હા, હમોએ ‘સરત’ચૂક લખેલું પણ છાપવાવાળાએ શરતચૂક કરી છે. હેહેહે. બિકાજ ઘણા માને છે કે ‘સારું’ કરતાં ‘શારું’ વધુ સારું લાગે છે.

છેલ્લાં પાંચેક વરસથી હમો પણ એક ‘મમતા’ નામે વાર્તાનું છાપું ચલાવીએ છીએ. તેમાં વિનય, વિનંતી, હાજીજી ને કાલાવાલા કરીને લેખકોને કહેતા આવ્યા છીએ કે તમારા લખાણને પૂરતું સન્માન આપો, ચોક્ખા અક્ષરે ટાઇપ કરીને મોકલો, સાચી જોડણી વાપરો, પણ અમને મળતી લાગણીભીની, સીનાની ટીસ, કાયાના તલસાટ અને દડદડ આંસુડાંની કહાણીઓમાં હોય છે: ‘શાંકળચંદ શાયેબ, તબીયત શારી?’ ‘શેવકને દેરાશરનું શપનું આવેલું?’ ને કેટલાકને હ્રસ્વ ઉ ને દીર્ઘ ઊમાં કયો, કયો? તેનો આઇડ્યો? નથી! તેથી સાતડાવાળો ઉ ને એકડાવાળો ઊ કહી યાદ રાખે છે.

ઘણા હ્રસ્વ ઉ ને ‘રસવહુ’ કહે છે ને કોઈ રસિકવરો હ્રસ્વ ઉ ને શોફિસ્ટિકેટેડ માનીને ‘તારું’, ‘મારું’, ‘અમારું’ ‘સારું’ કે ‘ગુરુ’ના વાદે ‘જરુર’ ને ‘શરુ’ લખતા હોય છે, પણ ‘જરૂર’ અને ‘શરૂ’માં ત્રગડાવાળો રૂ સાચો રૂપિયો છે. આ જફાથી વાજ આવીને ઘણા સામયિકો અને લેખકોએ ફક્ત સાતડાવાળો ઉ અને જમણી ઈ (જેને વેદિયાઓ દીર્ઘ ઈ કહે છે) જ વસાવી લીધી છે. સૌથી મોટો વરઘોડો માથે મીંડામાં છે, લેખકો એક જ વાક્યમાં ‘લખતા’ અને ‘લખતાં’ લખતા હોય છે. જે બંને ઇઝ રાઇટ, પણ બંનેના મિનિંગો ડિફરન ડિફરન છે.

નરજાતિના બહુવચનમાં મીંડાં ન આવે, ‘ભાઈઓ બો–લ્યા’, પણ ‘બહેનો હૌ બો–લ્યાં’. નારી જાતિ કે નાન્યતર જાતિના બહુવચનમાં હૌ મીડાં આવે. ‘મીંડું કેવું’ તેથી નાન્યતર જાતિ છે અને વન ‘મીંડા’માં વન મીંડું આવે ને ‘મોર ધેન વન મીંડાં’માં મોર ધેન વન મીંડા આવે, યું ફોંલોં? પ્લસ, નર સાથે નારી/નાન્યતરની છેડાછેડી હોય તો મીંડું નેશેશરી, હોં કે? આ બબાલથી કંટાળીને ઘણા આતવારે મંગળવારે મીંડાં મૂકી દેતા હોય છે અને ઘણા શ્કોલરો મીંડાને ડિશમિશ કરવાની ચળવળ ઉપાડે છે. મોરોવર, ઘણા લેખકો (લેખકો પ્લસ લેખિકાઓ મીન્સ ‘ઘણાં’ માથે મીંડું) જોશમાં આવીને ‘અદ્્ભૂત’ને બદલે ‘અદ્્ભૂત’ લખતા હોય છે, ને તેથીયે જોરાવરો ‘અધભૂત’ લખી બેસે છે. 

ગુજરાતીમાં અંગરેજી શબ્દો લખતી વખતે ઊંધી માત્રાનું અધભૂત અંધેર છે: ઘણા દરેક અંગરેજી શબ્દમાં માત્રા મરડીને મૂકે છે: સૅક્સ, લૅક્સિકોન, પૅટ્રોલ, ચૅસ, ફૅડરલ વગેરે રોંગ છે, ઓકૅ? જોડણીકોશ મુજબ અંગરેજી સ્પેલિંગમાં ‘e’ આવતો હોય તો માત્રા ઊંધી થાય; અને ‘o’નો ઉચ્ચાર પહોળો થતો હોય તો ઓકાર ઊંધો થાય. કમ્પ્યૂટર ટાઇપિંગમાં ‘અ’ સાથે ઊંધી માત્રા જોડવાની શગવડતા નથી એટલે અહીં તે દર્શાવાય તેમ નથી. ‘સગવડ’ ઇઝ સાચું છે ‘સગવડતા’ નોટ સાચું, પરંતુ ઘણાં (ઇન્ક્લુડિંગ ધિસ રાઇટર અને ધિસ પેપર) માને છે કે ઇંગ્લેન્ડ, અમેરિકા, ઓસ્ટ્રેલિયા અને કેનેડામાં અંગરેજીના ઉચ્ચારો જુદા જુદા છે અને ગુજરાતીની મધર સંસ્કૃત બાંધણીમાં કે બોલીમાં ઊંધી માત્રા નથી, તેથી જોડણીકોશ ચાબાઈ કરતો હોય તો પણ ગુજરાતીમાંથી ઊંધી માત્રાને ડિપોર્ટ કરો!

Thursday, July 14, 2016

Subtle differences between some Urdu words: مطلوبات, ضروریات, شرکت, شراکت

If a word like "requirements" comes up in English to Urdu translation, the first alternative that will come to your mind will most probably be ضروریات. However, the phrase I had to translate was "Confidential Requirements". Here ضروریات would not be the ideal choice. The phrase would be translated as خفیہ مطلوبات. The word ضروریات is a plural form of ضرورت meaning necessities. As that famous saying goes Necessity is the mother of invention. ضرورت ایجاد کی ماں ہے

Thus, a necessity that is ضروریات denotes needs, wants, desires. On the contrary, requirement is asking from someone to submit or to show something. In cricket matches, some runs are required to win. It means it's a formal demand. 

Now let's come to Shirkat and Shiraakat. شرکت, شراکت
Shirkat is a verb meaning 'to participate'. شرکت کرنا
Shiraakat is a noun meaning participation: شراکت
However, when I came across a word "participation log sheets" in an English to Urdu translation, I translated it as شرکت کی لاگ شیٹس and not as شراکت کی لاگ شیٹس۔ 
Why? Because Participation Log sheets would literally mean log sheets related to "participating". Therefore, participation here comes across as a verb to use. Therefore it is appropriate to use شرکت instead of شراکت۔