અછાંદસ કવિતાઓના કાવ્યોત્સવ વિશે અછાંદસ કવિતા

ગઈકાલે એક અછાંદસ કવિતાઓના કાવ્યપઠનનો કાર્યક્રમ યોજાઈ ગયો, મારા શહેરમાં.

કાર્યક્રમની શરૂઆતમાં એક ઉદઘોષકે એક કવિયત્રીને ભૂલથી કવિ તરીકે સંબોધિત કર્યાં, પછી ભૂલ સમજાતાં સુધારો કર્યો.

પણ મારા મતે કોઇપણ માણસના નામ આગળ 'કવિ' લાગે પછી લૈંગિક તફાવતોના બધાં લક્ષણો આપોઆપ ખરી પડે છે. કવિયત્રી તો કવિયત્રી જ હોય છે, પણ મોટાભાગનાં કવિઓ પણ કવિયત્રીઓ જેવા જ હોય છે.

આ બાબતને ધ્યાનમાં લેતાં, કવિયત્રી અને કવિ એ બંને માટે કવિ જેવું સમાન સંબોધન જ કરીએ તો લૈંગિક સમાનતાની સ્થાપના તરફ એક મોટું પગલું ભર્યું હોવાનું કહેવાશે.

થોડાં નામી, અનામી ગુજરાતી કવિઓ અને બહારથી આયાત કરેલાં એક હિન્દી કવિની હાજરી સાથે અછાંદસ કવિતાઓનો કંટાળાજનક દોર ચાલતો રહ્યો.

અછાંદસ કવિતાઓની ભરમાર વચ્ચે બે-ત્રણ ગઝલો રજૂ થઈ તો જાણે 2.50ના ધીમા રનરેટથી આગળ ધપતી ટેસ્ટમૅચની ઈનિંગમાં કોઇ સ્ફોટક બૅટ્સમૅન આવીને પચાસ દડામાં 100 રન ફટકારી ગયો હોય એવી ઉત્તેજનાનો માહોલ સર્જાયો. પછી ફરી અછાંદસ અને કંટાળાનું પુનરાવર્તન.

રાત્રે માતા-પિતા પાસેથી જિજ્ઞાસાવશ રસપ્રદ વાર્તા સાંભળતાં સાંભળતાં ઊંઘમાં સરી પડતાં બાળક અને કાવ્યોત્સવમાં કંટાળાજનક અછાંદસ કવિતા સાંભળીને બગાસા ખાતાં શ્રોતા વચ્ચે ઘણો ફર્ક છે. 

બાળક પેદા કરવાની તીવ્ર ઇચ્છા ન હોય તો જાતિય સમાગમ દરમિયાન નિરોધનો ઉપયોગ હિતાવહ છે, એ જ રીતે કંટાળાજનક અછાંદસ કવિતાઓના પઠન દરમિયાન માથાના દુ:ખાવાથી બચવા માટે ક્રોસિન જેવી એકાદ દવા ખિસ્સામાં રાખવી હિતાવહ છે.

આવા સમયે, સ્વાસ્થ્યસભાન લોકોએ ઍલોપથિક દવાઓની આડઅસરની બહુ ચિંતા નહીં કરવી, કારણ કે કંટાળાજનક અછાંદસ કવિતાથી થતી આડઅસરો વધારે ખતરનાક હોય છે!

रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़ अब्तर के कुछ उदाहरण-5

रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़ अब्तर के कुछ उदाहरण. 2122 1122 1122 22.

(41)

وہ تو خوش بو ہے ہواؤں میں بکھر جائے گا

مسئلہ پھول کا ہے پھول کدھر جائے گا

वो तो ख़ुश-बू है हवाओं में बिखर जाएगा

मसअला फूल का है फूल किधर जाएगा

                                                                                                   - परवीन शाक़िर

(42)

عاشقی صبر طلب اور تمنا بیتاب

دل کا کیا رنگ کروں خون جگر ہوتے تک

आशिक़ी सब्र-तलब और तमन्ना बेताब

दिल का क्या रंग करूँ ख़ून-ए-जिगर होते तक

                                                      - ग़ालिब

बहरे-हज़ज मुसम्मन सालिम के कुछ उदाहरण-3

बहरे-हज़ज मुसम्मन सालिम के कुछ उदाहरण-3. बहरे-हज़ज मुसम्मन सालिम के कुछ उदाहरण-2. 1222 1222 1222 1222,લગાગાગા લગાગાગા લગાગાગા લગાગાગા

(21)

अमल से ज़िन्दगी बनती है जन्नत भी जहन्नुम भी 

ये ख़ाकी अपने फ़ितरत में न नूरी है, न नारी है

                                                                          ~ इक़बाल

(22)

કરાવી દે ઓ સૂરજ! એમના અસ્તિત્વ નું દર્શન,

ઘણા ખાબોચિયાં ખુદને સમંદર સમજી બેઠા છે.

                                                   (અજ્ઞાત)

सज धज करके सामने जब तू रहता है (के.पी. अनमोल)

सज धज करके सामने जब तू रहता है

क्या बतलाऊँ कैसे क़ाबू रहता है

जो भी तुझको देखे, तेरा हो जाये

तुझमें शायद काला जादू रहता है

रूह मेरी हर वक़्त महकती है जैसे

कोई मुझमें बनके खुशबू रहता है

है नहीं दुष्यंत की या मीर की (के.पी. अनमोल)

है नहीं दुष्यंत की या मीर की

ये ग़ज़ल तो है सदा बस पीर की

जलजले, सैलाब, तूफां, आँधियाँ

ये ही तो बुनियाद हैं तामीर की

जब क़लम लिखने लगे इंसाफ़ तो

फिर भला औक़ात क्या शमशीर की

ઝુલ્ફમાં ભૂલી પડેલી આંગળી, તેં સાંભળ્યું? (વિનોદ જોશી)

"ઝુલ્ફમાં ભૂલી પડેલી આંગળી, તેં સાંભળ્યું ?

રાતભરનો થાક લઈ પાછી વળી, મેં સાંભળ્યું.

આંગળી ખંડેરનો હિસ્સો નથી, તેં સાંભળ્યું ?

છે હવે ગુલમહોરની કળી, મેં સાંભળ્યું.

ટેરવે ઘેઘુર સન્નાટો હતો, તેં સાંભળ્યું ?

દરબદર વાગે હવે ત્યાં વાંસળી, મેં સાંભળ્યું.

છે ઉઝરડા મખમલી આકાશમાં, તેં સાંભળ્યું ?

આ નખોનું નામ હિંસક વીજળી, મેં સાંભળ્યું.

ફૂલને ભમરો નથી સ્પર્શ્યો જરી (મગન મંગલપંથી)

ફૂલને ભમરો નથી સ્પર્શ્યો જરી,

વાયરાએ વાત ત્યાં વહેતી કરી !

પુષ્પ ડાળીએ મજાનું એકલું ,

ઝૂલતું'તું શ્વાસમાં ખુશબો ભરી.

પાંખડીઓ કેમ કરમાઈ હશે ?

લાગ જોઈ લાગે છે, 'છેડી ખરી !'

15 ગુરુની બહરના ઉદાહરણો

15 ગુરુની બહરના ઉદાહરણો

(1)

यूँ ही बस वो मुझको छोड़ के सबसे मिलता रहता है

बच्चा भी तो ग़लत किताबें रख लेता है बस्ते में । 

                                                                  - शहनाज़ परवीन सहर

इतनी शर्तों पर कोई कैसे संभाले ज़िन्दगी (साजिद सफ़दर)

इतनी शर्तों पर कोई कैसे संभाले ज़िन्दगी

सोचता हूँ कर ही दूँ उसके हवाले ज़िन्दगी

اتنی شرتوں پر کوئی کیسے سنبھالے زندگی 

سوچتا ہوں کر ہی دوں اس کے حوالے زندگی

वक़्त ए आखिर तुझको मोहलत ही कहाँ मिल पायेगी 

वक़्त रहते नेकियां भी कुछ कमा ले ज़िन्दगी 

وقت آخر تجھکو موہلت ہی کہاں مل پایگی 

وقت رہتے نیکیاں بھی کچھ کما لے زندگی 

इम्तेहाँ कोई भी हो निकलेंगे हम साबित क़दम 

जैसे चाहे हमको वैसे आज़मा ले ज़िन्दगी 

امتحاں کوئی بھی ہو نکلیںگے ہم صابط قدم 

جیسے چاہے ہمکو ویسے آزمالے زندگی 

रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़ अब्तर के कुछ उदाहरण-4

रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़ अब्तर के कुछ उदाहरण. 2122 1122 1122 22

(31)

मिल के होती थी कभी ईद भी दीवाली भी

अब ये हालत है कि डर डर के गले मिलते हैं

مل کے ہوتی تھی کبھی عید بھی دیوالی بھی

اب یہ حالت ہے کہ ڈر ڈر کے گلے ملتے ہیں

                                                                                             (शायर नामालूम)

(32)

ठीक है जाओ तअल्लुक़ न रखेंगे हम भी 

तुम भी वादा करो अब याद नहीं आओगे !

                                                      अलीना इतरत

ٹھیک ہے جاؤ تعلک نہ رکھینگے ہم بھی

تم بھی وعدہ کرو اب یاد نہیں آؤگے

(33)
उस की याद आई है साँसो ज़रा आहिस्ता चलो
धड़कनों से भी इबादत में ख़लल पड़्ता है
                                             राहत इन्दोरी

اس کی یاد آئی ہے سانسو ذرا آہستہ چلو
دھڑکنوں سے بھی عبادت میں خلل پڑتا ہے

(34)
जब भी फुर्सत मिली हंगामा ए दुनिया से मुझे,
मेरी तन्हाई को बस तेरा पता याद आया
                                           - अलीना इतरत

جب بھی فرصت ملی ھنگامہ دنیا سے مجھے
مری تنہائی کو بس تیرا پتہ یاد آیا

(35)

اب کسی راہ پہ جلتے نہیں چاہت کے چراغ
تو مری آخری منزل ہے مرا ساتھ نہ چھوڑ

अब किसी राह पे जलते नहीं चाहत के चराग़
तू मेरी आख़िरी मंज़िल है, मेरा साथ न छोड़

                                                 - मज़हर इमाम

मैं नहीं वो जो सब की हाँ में हाँ मिलाऊँगा (ज़ुबैर अली ताबिश)

मैं नहीं वो जो सब की हाँ में हाँ मिलाऊँगा

जिस तरफ़ से रोकोगे उस तरफ़ से जाऊँगा

उसके चाँद तारों का बोझ क्यूं उठाऊँगा

मैं मेरी ज़मीन पर ही आसमां उगाऊँगा

तुम मेरी तबाही से बेसबब परेशां हो

जाओ मैं किसी से भी कुछ नहीं बताऊँगा

जो चमन में रहता है वो ख़िज़ा का दुख झेले

मैं बहार के नक़्शे रेत पर बनाऊँगा

In search of an invite to buy a OnePlus 2 smartphone

A couple of months back, Vidhi, my wife, felt the need to have a new smartphone as her old Samsung Galaxy S3 smartphone stopped functioning efficiently thanks to the repeated slamming of the phone on a floor of the house by Falak, our two year old boisterous son! Having used an Android OS for quite a long time, one of the relatives suggested her to switch to a Microsoft device and gave a positive review of it. With the options like Gionee, Xiaomi, HTC, Microsoft etc. suggested by a nearby smartphone vendor, she finally zeroed in on Microsoft Lumia 640 XL. While the phone works fine without glitches, she is finding it difficult to operate it with same ease as she operated an Android device earlier. She has not been able to accustom to the change of an OS even after two months. Plethora of apps available on Android platform makes her miss the most popular mobile phone OS so much so that she is thinking of dumping the Microsoft device and replacing it with a new Android alternative!

પછી શબ્દનાં સૌ રહસ્યો ખૂલે છે (જિગર જોષી 'પ્રેમ')

તમે પ્હેલાં પાણીથી તમને દઝાડો - પછી શબ્દનાં સૌ રહસ્યો ખૂલે છે,

તિરાડો બની જાય જે ક્ષણ પહાડો! - પછી શબ્દનાં સૌ રહસ્યો ખૂલે છે.

તમે એવું ધારીને જોયા કરો તો એ સંભવ છે બારી જ આકાશ થઈ જાય,

પરંતુ પ્રથમ એવું ધારી બતાડો - પછી શબ્દનાં સૌ રહસ્યો ખૂલે છે.

આ નક્ષત્રો નભગંગા ખાબોચિયું છે ને એમાં કોઇ પગ પખાળી ગયું છે,

જ્યેં ધરતી લાગે બસ એક નાનો ખાડો - પછી શબ્દનાં સૌ રહસ્યો ખૂલે છે.

જળ કર્યાં જુદાં બધાએ ને અલગ કાંઠા કર્યા (રાજેશ વ્યાસ 'મિસ્કીન')

જળ કર્યાં જુદાં બધાએ ને અલગ કાંઠા કર્યા

ધોધથી છુટ્ટા પડી ખાબોચિયાં નાનાં કર્યાં.

રાજમાર્ગે ચાલનારા છે તરત ભૂલી ગયા,

ને અહમને કારણે ફંટાઈ જઈ ફાંટા કર્યા.

એ જ સુખ ને એ જ દુ:ખ ને એ જ તડકો-છાંયડો,

આંસુઓએ આમ બાવળના સદા આંબા કર્યા.

दिन को दिन रात को मैं रात न लिखने पाऊँ (राजेश रेड्डी)

दिन को दिन रात को मैं रात न लिखने पाऊँ

उनकी कोशिश है कि हालात न लिखने पाऊँ

हिंदू को हिंदू मुसलमान को लिक्खूँ मुस्लिम

कभी इन दोनों को इक साथ न लिखने पाऊँ

बस क़लमबंद किए जाऊँ मैं उनकी हर बात

दिल से जो उठती है वो बात न लिखने पाऊँ

सोच तो लेता हूँ क्या लिखना है, पर लिखते समय

काँपते क्यों है मेरे हाथ, न लिखने पाऊँ

जीत पर उनकी लगा दूँ मैं क़सीदों की झडी

मात को उनकी मगर मात न लिखने पाऊँ

                                                      - राजेश रेड्डी

बहरे मुजतस मुसमन मख़बून महज़ूफ के कुछ उदाहरण. भाग-3

बहरे मुजतस मुसमन मख़बून महज़ूफ के कुछ उदाहरण. भाग-3. 1212 1122 1212 22

(21)

मेरी ख़ताएं तो गिन गिन के दर्ज करता है

मेरी वफ़ाओं का उस पर कोई हिसाब नहीं

                                                    - दीक्षित दनकौरी

(22)

ઝૂલું છું જેમાં હું એ તારી ખાટ છે, માલિક

સમસ્ત વિશ્વ બનારસનો ઘાટ છે, માલિક

                                                 - એસ.એસ. રાહી

(23)

कोई मिला ही नहीं जिस से हाले दिल कहते 

मिला तो रह गए लफ़्ज़ों के इंतेखाब में हम 

                                                     - अलीना इतरत 

کوئی ملا ہی نہیں جس سےحال دل کہتے 

ملا تو رہ گئے لفظوں کے انتخاب میں ہم 

                                                    علینا عترت

(24)
लगा के देख ले जो भी हिसाब आता हो
मुझे घटा के वो गिनती में रह नही सकता
                                                                 - वसीम बरेलवी

(25)
वो शाख़-ए-गुल पे रहें या किसी की मैयत पे
चमन के फूल तो आदी हैं मुस्कुराने के
                                                                  ~ अनजान

‘रेख़्ता’ उर्दू शायरी का ऑन-लाइन ख़ज़ाना

www.rekhta.org (A comment by a user named Binod Rai on Rekhta's Facebook Page)

‘रेख़्ता’ उर्दू शायरी का ऑन-लाइन ख़ज़ाना

पिछले कुछ वर्षों से हमारे देश के सांस्कृतिक नक्शे में एक बड़ी ख़ूबसूरत और हैरत में डालनी वाली तब्दीली आ रही है। यह बदलाव अभी पूरी तरह सतह पर नहीं आया है, इसलिए लोगों की नज़रों में भी नहीं आ सका है, लेकिन बहुत जल्द यह अपनी ताकतवर मौजूदगी का एलान करने वाला है। यह बदलाव है उर्दू शायरी से उन लोगों की बढ़ती हुई दिलचस्पी जो उर्दू नहीं जानते लेकिन उर्दू ग़ज़ल की शायरी को दिल दे बैठे हैं। उर्दू शायरी से दीवानगी की हद तक बढ़ी हुई यह दिलचस्पी इन लोगों को, जिनमें बड़ी तादाद नौजवानों की है, ख़ुद शायरी करने की राह पर ले जा रही है। इसके लिए बहुत से लोग उर्दू लिपि सीख रहे हैं। इस वक़्त पूरे देश में उर्दू शायरी के दीवाने तो लाखों हैं मगर कम से कम पाँच हज़ार नौजवान लड़के-लड़कियाँ हैं जो किसी न किसी रूप और सतह पर उर्दू शायरी पढ़ और लिख रहे हैं।

उर्दू शायरी के इन दीवानों को जिनकी तादाद बढ़ती जा रही है, कुछ दुश्वारियों का सामना भी करना पड़ता है। सब से बड़ी मुश्किल यह है कि पुराने और नए उर्दू शायरों का कलाम प्रमाणिक पाठ के साथ एक जगह हासिल नहीं हो पाता। ज़्यादातर शायरी देवनागरी में उपलब्ध नहीं है, और है भी तो आधी-अधूरी और बिखरी हुई। किताबें न मिलने की वजह से अधिकतर लोग इंटरनेट का सहारा लेते हैं मगर वहां भी उनकी तलाश को मंज़िल नहीं मिलती।

लेकिन अब उर्दू शायरी पढ़ने और सुनने की प्यास और तलाश की एक मंज़िल मौजूद है- वह है सारी दुनिया में उर्दू शायरी की पहली प्रमाणिक और विस्तृत वेब-साइट ‘रेख़्ता’ ..... । उर्दू शायरी की इस ऑन-लाइन पेशकश का लोकार्पण 11 जनवरी, 2013 को केंद्रीय सूचना एवं प्रसारण मंत्री जनाब कपिल सिब्बल जी ने किया था। इस वेब-साइट का दफ़्तर नोएडा में है।

‘रेख़्ता’ एक उद्योगपति श्री संजीव सराफ़ की, उर्दू शायरी से दीवनगी की हद तक पहुँची हुई मोहब्बत का नतीजा है। दूसरों की तरह उन्हें भी उर्दू शायरी को देवनागरी लिपि में हासिल करने में दुश्वारी हुई, तो उन्होंने अपने जैसे लोगों को उनकी महबूब शायरी उपलब्ध कराने के लिए ‘रेख़्ता’ जैसी वेब-साइट बनाने का फैसला किया, और इसके लिए ‘रेख़्ता फाउंडेशन’ की नींव रखी गई।

शुरू होते ही यह वेब-साइट एक ख़ुश्बू की तरह हिन्दोस्तान और पाकिस्तान और सारी दुनिया में मौजूद उर्दू शायरी के दीवानों में फैल गई। लोगों ने इसका स्वागत ऐसी ख़ुशी के साथ किया जो किसी नदी को देख कर बहुत दिन के प्यासों को होती है। दिलचस्प बात यह है कि उर्दू शायरी की इतनी भरपूरी वेब-साइट आज तक पाकिस्तान में भी नहीं बनी, जहाँ की राष्ट्रभाषा उर्दू है। ‘रेख़्ता’, सारी दुनिया के उर्दू शायरी के आशिकों को, उर्दू की मातृभूमि हिन्दोस्तान का ऐसा तोहफ़ा है जो सिर्फ वही दे सकता है।

रेख्ता की सबसे बड़ी विशेषता यह है कि इसमें 300 साल की उर्दू शायरी का प्रमाणिक पाठ, उर्दू, देवनागरी और रोमन लिपियों में उपलब्ध कराया गया है। अब तक लगभग 1000 शायरों की लगभग 10,000 ग़ज़लें अपलोड की जा चुकी हैं। इनमें मीर, ग़ालिब, ज़ौक़, मोमिन, आतिश और दाग़ जैसे क्लासिकल शायरों से लेकर फ़ैज़ अहमद फ़ैज़, साहिर लुधियानवी, अहमद फ़राज़, शहरयार, निदा फ़ाज़ली, कैफ़ी आज़मी जैसे समसामयिक शायरों का कलाम शामिल है। कोशिश की गई है प्रसिद्ध और लोकप्रिय शायरों का अधिक से अधिक प्रतिनिधि कलाम पेश किया जाये। लेकिन ऐसे शायरों की भी भरपूर मौजूदगी को सुनिश्चित किया गया है, जिनकी शायरी मुशायरों से ज़्यादा किताब के पन्नों पर चमकती है। शायरी को पढ़ने के साथ-साथ ऑडियो सेक्शन में इसे सुना भी जा सकता है। इस के अलावा बहुत से शायरों की प्रसिद्ध गायकों द्वारा गायी गई ग़ज़लें भी पेश की गई हैं।

‘रेख़्ता’ का अपना ऑडियो और वीडियो स्टूडियो भी है जहाँ शायरों को बुलाकर उनकी ऑडियो-वीडियो रिकार्डिंग की जाती है। नवोदित शायरों को एक जीवंत प्लेटफार्म देना ‘रेख़्ता’ का एक ख़ास मक़सद है, जिसके तहत कवि-गोष्ठियाँ की जाती है और उनकी रिकार्डिंग पर उपलब्ध कराई जाती है।

उर्दू शायरी सुनने और पढ़ने वाले गैर-उर्दू भाषी लोगों को यह मुश्किल भी पेश आती है कि उन्हें बहुत से शब्दों का अर्थ मालूम नहीं होता। इस मुश्किल को हल करने के लिए एक ऑन-लाइन शब्दकोष भी ‘रेख़्ता’ पर मौजूद है जहाँ वेबसाइट में शामिल हर शेर के हर शब्द का अर्थ दिया गया है। आप स्क्रीन पर नज़र आने वाले किसी भी शब्द पर क्लिक करके उसका अर्थ जान सकते हैं। इसके अलावा शब्द-समूहों या तरकीबों के अर्थ भी पेश किए गए है। ‘रेख़्ता’ पर उर्दू ग़ज़ल की परम्परा, प्रतीकों और रचनात्मक विशेषताओं की व्याख्या भी की गई है, ताकि नवोदित शायरों को रचना प्रक्रिया में आसानी हो सके।

‘रेख़्ता’ का एक और ख़ास पहलू इसका ‘ई-लाइब्रेरी’ सेक्शन है जहाँ उर्दू की पुरानी अनुपलब्ध किताबों को एक ऑन-लाइन आर्काइव में सुरक्षित किया जा रहा है। इस सेक्शन में शायरी के अलावा दूसरी विधाओं की किताबें और आज के लेखकों की किताबें भी अपलोड की जा रही हैं। ‘रेख़्ता’ की ‘ई-लाइब्रेरी’ में अब तक लगभग 1000 किताबें शामिल की जा चुकी हैं। मुंशी नवल किशोर प्रेस द्वारा प्रकाशित दुर्लभ पुस्तकों को रेख़्ता पर अपलोड किया जा रहा है। प्रसिद्ध उर्दू लेखक सआदत हसन मंटो की महत्वपूर्ण कहानी संग्रह को रेख़्ता पर अपलोड किया जा चुका है। हाल ही में रेख़्ता को यूज़र फ़्रेंडली बनाया गया है जिससे रेख़्ता पर उपलब्ध साम्रगी को मोबाइल फोन पर भी आसानी से पढ़ा जा सकता है। रेख़्ता पर पहली बार ग़ालिब के ख़तों का संग्रह भी उपलब्ध कराया गया है।

उर्दू की पुरानी, नई किसी भी शायरी या शायर के बारे में किसी को जो कुछ भी जानना हो, उसका जवाब ‘रेख़्ता’ पर मौजूद है। अगर सवाल का जवाब न मिले तो यह सवाल ‘कमेंट’ सेक्शन में पोस्ट किया जा सकता है। कोशिश की जाती है कि यह जानकारी जल्द से जल्द उपलब्ध कराई जाये। ‘रेख़्ता’ की तरफ़ से नवोदित शायरों को शायरी करने में आने वाली दुश्वारियों को दूर करने में मदद देने के लिए ‘मशवरे’ का सिलसिला भी शुरू होने वाला है।

‘रेख़्ता’ नए हिन्दोस्तान के दिलो-दिमाग़ में उठने वाले विचारों और अनुभवों की उथल-पुथल और चकाचौंध को स्वर देने का एक सशक्त ऑल-लाइन माध्यम है। ‘रेख़्ता’ देश की नई नस्ल के वैचारिक और भावनात्मक सशक्तीकरण का एक ऐसा ज़रिया है, जिससे हमारे देश के सांस्कृतिक भविष्य को एक नई वैचारिक द्रष्टि और नया सौन्दर्य बोध हासिल हो सकता है।

Response by Saquib Jamal Ansari on the post

इतने दिनों से इस्तिफ़ादा कर रहे थे मगर रेख़्ता की पूरी तारीख़ आज पढ़ी!

मुझ जैसे लोग वाक़ई जनाब संजीव सराफ़ के तहे-दिल से ममनून ओ मशकूर रहेंगे जिन्होंने हमारे इस शौक़ को तरह तरह के एहतिमाम व लवाज़िमात के वज़न से आज़ाद करवा कर सीधे हमारे हाथ (mobile phone) में थमा दिया! वरना पहले लाइब्रेरियों में घण्टों सर खपाने और पसीना बहाने के बाद किसी पसंदीदा शायर का मतलूब कलाम तलाश पाना मुमकिन हो पाता था!  (#तशक्कुर)

Source Link: https://www.facebook.com/events/860478000661553/permalink/873671896008830/

Quotable quotes: Part-3

ભંવરીદેવી અને ભંવરલાલ અનુક્રમે વિષયસુખ અને વૈરાગ્ય જેવા સામસામા છેડાના મુદ્દાઓ માટે સમાચારમાં રહ્યા પરંતુ ભંવર યાને વમળ સર્જવામાં બંને સફળ રહ્યા.

હિન્દીભાષી લોકો ફેસબુક પર દેવનાગરી લિપિમાં ગુજરાતી લખતાં ડઝનેક લોકોને શોધીને મિત્ર બનાવે તો એમને ગુજરાતી સરળતાથી આવડી જાય.

'બારી બંધ કરતા' એ સ્વ. સુરેશ દલાલના નિબંધ સંગ્રહનું નામ છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો....Shutting down Windows!

કીડીને કણ, હાથીને મણ અને કવિને મણમણની મળી રહેતી હોય છે.

બિલ્ડર જમીનનો અભ્યાસ કરે, જીવવિજ્ઞાની જનીનનો અભ્યાસ કરે, ફૅશન ફોટોગ્રાફર નાજનીનનો અભ્યાસ કરે, સૈનિકો સરજમીનનો અભ્યાસ કરે.

જેને બુલ ફાઈટ ગમે એ સ્પોર્ટ્સમેન થાય. બુલબુલનાં ટહુકા ગમે એ કવિ થાય.

કોઈ બોણી માંગે તો કહેવાનું: શુભ દીપાવલી !!...તને આપવા મારી પાસે નથી પાવલી ! 

મતદાન પૂરું થયા બાદ થોડા દિવસો બાદ મતગણના, અને સત્તા મળી ગયા બાદ મતદારોની અવગણના !

દિવાળીના ગ્રીટિંગ કાર્ડ્ઝની પ્રથા લુપ્તપ્રાય થઈ પણ પોસ્ટમેન અને કોડિયાવાળાં તરફથી બોણીની માંગણીની પ્રથા હજી બંધ થવાનું નામ લેતી નથી. 

પ્રેમિકાના લાલ લાલ ગાલથી પણ મોંઘા લાલ ટમેટાં પરવડેબલ ભાવમાં લાવી આપનાર પર સમરકંદ સહિતના કંદમૂળ અને બુખાર થયો હોવા છતાં બોખારા કુરબાન કરી આપવામાં આવશે.

બહારના દેશમાંથી પ્રત્યર્પણ સંધિ હેઠળ પરાણે ખેંચી લવાયેલા ગુનેગારની જેમ છેવટે વરસાદે દેખા દીધી છે, પણ દેડકાના ડ્રાઉં ડ્રાઉં અવાજ વગર ચોમાસું ડ્રાય ડ્રાય લાગે છે. છેલ્લે દેવૂ મેટીઝ અને ટાટા નેનો કારની દેડકડી ડિઝાઈન સિવાય દેડકો ક્યારે જોયો એ યાદ આવતું નથી. વાતાવરણનું બેરોમીટર ગણાતાં દેડકાના આપણાં પર અગણિત ઉપકારો છે. શાસ્ત્રીય સંગીતમાં હંસના નામે હંસધ્વનિ રાગ છે એમ ઈકોસિસ્ટમમાં મહત્ત્વની કડી ગણાતાં દેડકાના પર્યાવરણ પરના ઉપકારોને પોંખવા માટે હવે કોઈ પંડિત કે ઉસ્તાદ ચોમાસું પૂરું થાય એ પહેલાં દાદુરધ્વનિ નામનો રાગ બનાવે એવી અરજ છે.

આપણે ત્યાં જે ગુજરાતીમાં "વિરલ" (viral) હોય છે એ અંગ્રેજીમાં લખવાની સાથે જ "વાઈરલ" (Viral) બની જાય છે.

પાર્ટી પહેલાં - મન મોર બની થનગાટ કરે,

પાર્ટી પછી - દારૂ પીને ઢેલ થવું!

બે આખલાંની લડાઇમાં ઝાડનો ખો નીકળી જાય એમ હાઈસ્કોરિંગ મૅચમાં બિચારા બંને પક્ષના બૉલર્સનો કચ્ચરઘાણ નીકળી જાય.

પૈસાં - લોકલ ટ્રેનની ઝડપે આવે છે અને ચીલ ઝડપે ખર્ચાઈ જાય છે.

આદેશ શ્રીવાસ્તવ અને નુસરત ફતેહ અલી ખાન

(ફેસબુક પર 5 સપ્ટેમ્બર 2015ના રોજ સંગીતકાર આદેશ શ્રીવાસ્તવને આપેલી શ્રદ્ધાંજલિની પોસ્ટ)

વર્ષો પહેલાં ટીવી પર જોયેલું એ દ્રશ્ય સ્મૃતિપટ પરથી ખસતું નથી. 

ઝી ટીવીના 'સારેગામા' શોમાં એ વખતે પ્રજ્ઞાચક્ષુ ગાયક-ગાયિકાઓની સ્પર્ધા ગોઠવવામાં આવેલી. જજીઝમાં કુમાર શાનુની સાથે આદેશ શ્રીવાસ્તવ અને અન્ય કોઈ હતાં. એક પછી એક સ્પર્ધકો એવું કમાલ ગાતા હતાં કે કુમાર શાનુ અવાક બનીને જોઈ રહેલાં. 'ક્લાસિકલ મ્યુઝિક'ના રાઉન્ડમાં એક પ્રજ્ઞાચક્ષુ યુવતીનો ગાવાનો વારો આવ્યો અને આદેશ શ્રીવાસ્તવે એને પૂછ્યું, "ક્લાસિકલમાં શું શીખ્યા છો?"

"દ્રુપદ, ખયાલ, ટપ્પા, ઠુમરી. સર, આપ જો બોલે વો ગાઉંગી," સખત તાલીમ લઈને આવેલી સજ્જ યુવતીએ જવાબ આપ્યો.

"આપકો યે સબ આતા હૈ તો ફિર હમ કિસ લાયક હૈં કિ આપ સે કુછ પૂછે?" આદેશ શ્રીવાસ્તવે નિખાલસતાથી કહ્યું.

પેલી યુવતીએ વાતને વાળી લેતા ન્રમતાથી કહ્યું, "સર, યે તો આપકા બડપ્પન હૈ."

મ્યુઝિક ઈન્ડસ્ટ્રીમાં સારું નામ હોય, પ્રતિભા ખોજવાના પ્રતિષ્ઠિત શોમાં જજની ખુરશી પર બેઠા હોય એ વખતે સ્પર્ધકને ઉદ્દંડતાથી કંઈક ગાવાનો "આદેશ" આપવાને બદલે નમ્રતાથી એની સામે પોતાની ત્રુટિઓના "વાસ્તવ"ને સ્વીકારનારા અને 50મું વર્ષ પૂરું કરીને બીજા જ દિવસે ફાની દુનિયાને કૅન્સર સામેના જંગમાં અલવિદા કહેનારા સંગીતકાર આદેશ શ્રીવાસ્તવને ભાવભીની શ્રદ્ધાંજલિ!

*                       *                             *                                  *                                     *

(ફેસબુક પર 13 ઑક્ટોબર 2015ના રોજ ઉસ્તાદ નુસરત ફતેહ અલી ખાનને આપેલી સંક્ષિપ્ત અંજલિ)

બોલીવૂડમાં શિયાળ-જરખ, જરખ-વરુ અને વરુ-શિયાળ જેવી અગણિત સંગીતકાર જોડીઓ માટે ચોરી કરવાના મહાન સ્રોત ઉસ્તાદ નુસરત ફતેહ અલી ખાઁ સાહેબની આજે 67મી જન્મજયંતિ. આજે તો ગૂગલ પણ એવું ખીલ્યું છે કે સર્ચ ઍન્જિનના અંગ્રેજી અક્ષરોને ઉર્દૂ જેવી શીરી જબાનના હુરુફ-એ-અબજદ જેવો મરોડદાર વળાંક આપ્યો છે.

મરણોત્તર જીવન વિશે સ્વામી વિવેકાનંદે ન્યૂ યોર્કમાં આપેલા પ્રવચનમાંથી...

ધારો કે અહીં એક દડો છે, અને આપણામાંનો દરેક જણ એક એક ટપલું હાથમાં લઈને તે દડાને ચારેકોરથી ફટકારતો જાય છે. દડો ઓરડાની અંદર એક દિશામાંથી બીજી દિશામાં એમ ફેંકાતો જાય છે, અને બારણા પાસે પહોંચે છે એટલે બહાર ફેંકાઈ જાય છે. એ દડો પોતાની સાથે શું બહાર લઈ જાય છે? આ બધા ફટકાઓનું પરિણામી બળ. તેનાથી એને દિશા મળી છે. તેવી રીતે શરીર મરી જાય ત્યારે જીવાત્માને દિશા કોણ આપે છે? તેણે જે જે કર્મો કર્યાં છે, જે જે વિચાર કર્યા છે, તે બધાનું પરિણામી બળ - તેનો કુલ સરવાળો- તેને દિશા આપે છે. હવે તે પરિણામી બળ એવું હોય છે કે એ જીવાત્માને આગળ અનુભવ લેવા માટે નવું શરીર ધારણ કરવું પડે, તો તે એવાં માબાપ પાસે ખેંચાઈ જશે કે જે તેને તેવા શરીર માટે યોગ્ય ઉપાદાન આપવાને તૈયાર હોય. આ પ્રમાણે તે જીવાત્મા એક પછી એક શરીરોમાં જન્મ લીધા કરશે; ક્યારેક કોઈક સ્વર્ગ કે ઉપરના લોકમાં, ત્યાંથી પાછો મનુષ્ય લોકમાં માણસ તરીકે કે કોઈ અધમ પશુ તરીકે જન્મ લેશે. આ રીતે જ્યાં સુધી તેનો અનુભવ સંપૂર્ણ ન થાય, તેનું વર્તુળ પૂરું ન થાય ત્યાં સુધી તે ભ્રમણ કર્યા જ કરશે. પછી તેને તેના સ્વરૂપનું જ્ઞાન થશે, અને તે પૂર્ણ થશે. પછી તે જીવાત્માને ભૌતિક શરીરો દ્વારા કર્મ કરવાની તેમજ સૂક્ષ્મ કે માનસિક શરીરો દ્વારા પણ કાર્ય કરવાની કશી આવશ્યકતા રહેતી નથી. તે પોતાના જ પ્રકાશથી પ્રકાશે છે, અને મુક્ત થાય છે. પછી તેને માટે જન્મ મૃત્યુ રહેતાં નથી.

એક હાથમાં દરિયો ને એક હાથમાં હોડી (જયેન્દ્ર શેખડીવાળા)

એક હાથમાં દરિયો ને એક હાથમાં હોડી

એક કાનમાં સારંગ વાગે, એક કાનમાં તોડી

સરગમનાં સાતે પગલામાં તારું હોવું હોય

આલાપોના શ્વાસની વચ્ચે એમ થઈ તું છોડી

ધ્રુપદ આંખમાં હોયે તારી, મનમાં જયજયવંતી

તાલ બધાયે મારા ઘૂમે લયને રે તરછોડી

સાથ રહે જો સ્વર તો જાગે સૂરના ભેદ અપારા

સ્વરની સાથે સૂર ન હોય તો એની કિંમત કોડી

આ બેઉ કિનારે છલકતી મોસમની વચ્ચે આજે

આવ, તને સાથે જોડું નવી તરજ કોઇ જોડી

                                                                - જયેન્દ્ર શેખડીવાળા

बहरे रमल मुसम्मन महज़ूफ़ के कुछ उदाहरण-3

बहरे रमल मुसम्मन महज़ूफ़ के कुछ उदाहरण-3, 2122 2122 2122 212,
ગાલગાગા ગાલગાગા ગાલગાગા ગાલગા

(21)

یوں بچھڑنا بھی مرا آساں نہ تھا اس سے مگر

جاتے جاتے یس کا وہ مڑ کر دوبارا دیکھنا

यूँ बिछड़ना भी मेरा आसाँ न था उस से मगर,

जाते जाते उस का वो मुड़ कर दोबारा देखना

                                                                                                - परवीन शाकिर

(22)

कह रहा है शोर-ए-दरिया से समंदर का सुकूत,

जिसका जितना ज़र्फ़ है उतना ही वो खामोश है

                                                       - नतिक़ लख़नवी

(23)

فاصلے ایسے بھی ہوں گے یہ کبھی سوچا نہ تھا

سامنے بیٹھا تھا میرے اور وہ میرا نہ تھا

फ़ासले ऐसे भी होंगे ये कभी सोचा न था

सामने बैठा था मेरे और वो मेरा न था

                                           - अदीम हाशमी

(24)

इत्तिफ़ाक़ अपनी जगह ख़ुश-क़िस्मती अपनी जगह

ख़ुद बनाता है जहाँ में आदमी अपनी जगह

اتفاق اپنی جگہ خوش قسمتی اپنی جگہ

خود بناتا ہے جہاں میں آدمی اپنی جگہ

                                                           Anwar Shuoor
(25)
आ गए सूए हरम वाईज़ के बहकाने से हम
वर्ना राज़ी हम से बूतखाना था, बूतखाने से हम

آ گئے سوئے حرم واعظ کے بہکانے سے ہم
  ورنہ راضی ہم سے بت خانہ تھا، بت خانے سے ہم
                                              Unknown 

बहरे रमल मुसद्दस महज़ूफ़ के कुछ उदाहरण -1 (2122 2122 212)

बहरे रमल मुसद्दस महज़ूफ़ के कुछ उदाहरण -1 (2122 2122 212)

(1)

લય વગર, શબ્દો વગર, મત્લા વગર,

હું ગઝલ લખતો રહ્યો સમજ્યા વગર.

                                                        ખલીલ ધનતેજવી

रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़ अब्तर के कुछ उदाहरण-3

रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़ अब्तर के कुछ उदाहरण. 2122 1122 1122 22.

(21)

اس نزاکت کا برا ہو، وہ بھلے ہیں تو کیا

ہاتھ آویں تو انہیں ہاتھ لگائے نہ بنے

इस नज़ाकत का बुरा हो वो भले हैं तो क्या

हाथ आवें तो उन्हें हाथ लगाए न बने

                                                       - मिर्ज़ा ग़ालिब

(22)
گرمئ حسرت ناکام سے جل جاتے ہیں
ہم چراغوں کی طرح شام سے جل جاتے ہیں

गर्मी-ए-हसरत-ए-नाकाम से जल जाते हैं
ह्म चराग़ों की तरह शाम से जल जाते हैं
                                               - क़तील शिफाई

(23)

کانپ اٹھتی ہوں میں یہ سوچ کے تنہائی میں

میرے چہرے پہ ترا نام نہ پڑھ لے کوئی

काँप उठती हूँ मैं ये सोच के तन्हाई में

मेरे चेहरे पे तिरा नाम न पढ़ ले कोई

                                                                 - परवीन शाक़िर

(24)

اب تو اس راہ سے وہ شخص گزرتا بھی نہیں

اب کس امید پہ دروازے سے جھانکے کوئی

अब तो इस राह से वो शख़्स गुज़रता भी नहीं

अब किस उम्मीद पे दरवाज़े से झाँके कोई

                                                   - परवीन शाक़िर

(25)

دھوپ میں نکلو گھٹاؤں میں نہا کر دیکھو

زندگی کیا ہے کتابوں کو ہٹا کر دیکھو

धूप में निकलो, घटाओ में नहा कर देखो,

ज़िंदगी क्या है किताबों को हटा कर देखो

                                                       - निदा फ़ाज़ली

(26)

ہم ترے شوق میں یوں خد کو گنوا بیٹھے ہیں

جیسے بچے کسی تہوار میں گم ہو جائیں

हम तेरे शौक़ में यूँ ख़ुद को गँवा बैठे हैं

जैसे बच्चे किसी त्यौहार में गुम हो जाएँ

                                            - अहमद फ़राज़

(27)

ہم تو سمجھے تھے کہ اک زخم ہے بھر جائےگا

کیا خبار تھی کہ رگ جاں میں اتر جائےگا

हम तो समझे थे कि इक ज़ख़्म है भर जाएगा

क्या ख़बर थी कि रग-ए-जाँ में उतर जाएगा

                                                    - परवीन शाकिर

(28)

آج تو مل کے بھی جیسے نہ ملے ہوں تجھ سے

چونک اٹھتے تھے کبھی تیری ملاقات سے ہم

आज तो मिल के भी जैसे न मिले हों तुझ से

चौंक उठते थे कभी तेरी मुलाक़ात से हम

                                               - जाँ निसार अख़्तर

(29)

مصحفی ہم تو یہ سمجھے تھے کہ ہوگا کوئی زخم

تیرے دل میں تو بہت کام رفو کا نکلا

मुसहफ़ी हम तो ये समझे थे कि होगा कोई ज़ख़्म

तेरे दिल में तो बहुत काम रफ़ु का निकला

                                                       - मुसहफ़ी ग़ुलाम हमदानी

(30)

सुब्ह अच्छी है तो फिर शाम भी अच्छी होगी,

है ये उम्मीद कि जीत मेरी ही पक्की होगी

                                             - नेहल मेहता

Quotable Quotes: Part-2

Some more quotable quotes by me compiled from my Facebook profile:

1. ગરબા રમતી વખતે આદ્યશક્તિની આરાધના અને રમતા રમતા ભૂખ લાગે તો ગ્રાઉન્ડ પરના ફૂડ સ્ટૉલ્સ ખાતે ખાદ્યશક્તિની આરાધના સાથે સૌને નવરાત્રિની શુભકામનાઓ!

2. ભારતની બધી ભાષાઓનાં વિવેચકો માટે સુવર્ણ તક: તમારા કોઇપણ વિવેચન સંગ્રહને ભૂલથી સાહિત્ય અકાદમીનું પારિતોષિક મળ્યું હોય તો એ પરત કરીને ચર્ચામાં રહેવાની અમૂલ્ય તક ચૂકવા જેવી નથી! દોડો, દોડો, દોડો! ઑફર ઍવોર્ડ પરત કરવાથી મચી જતી સનસનાટીના પૂર ઓસરે નહીં ત્યાં સુધી જ!

3. ઍવોર્ડ આપવા માટેના સમારોહની જેમ હવે સાહિત્ય અકાદમીએ ઍવોર્ડ પરત લેવા માટેના સમારોહની જાહેરાત કરી જ દેવી જોઈએ.

4. ભવિષ્યમાં જેમને સાહિત્યિક સન્માન મળવાનું હોય એ લોકો બાદમાં કોઇ કારણસર એ સાભાર પરત કરવા ઇચ્છતા હોય તો એમાં સરળતા ખાતર હવે સાહિત્ય અકાદમી સન્માનની સાથે મોટા કદનું પોસ્ટેજ પેઈડ ઍન્વેલપ પણ આપવાનો વિચાર કરી રહી છે.

5. ફેસબુક પર ત્રણ-ચાર વર્ષ જૂની પોસ્ટ શોધીને લાઇક કરતાં લોકો વ્યવસાયે પુરાતત્વવિદ હશે? 

6. जुलाई-अगस्त का भूला अगर सितम्बर में लौट आए तो उसे भूला नहीं कहते, मानसून कहते है।

7. જય ગણેશ જય ગણેશ જય ગણેશ દેવા,

    વિસર્જનથી થતી હાલાકી સાથે નહીં કોઇ લેવાદેવા!

8. કહેવું પડે ! એક તો 1965ના યુદ્ધમાં ભારત હાર્યું હોવાનું પાકિસ્તાન પોતાના ઇતિહાસના પુસ્તકોમાં ભણાવે અને દર 6ઠ્ઠી સપ્ટેમ્બરે વિજયના પ્રતીક તરીકે યૌમ-એ-દિફા (ડિફેન્સ ડે) ઉજવે પણ ખરું. ચોરી પર સીનાજોરીના આવા એક શોધતા અસંખ્ય ઉદાહરણો મળી આવે. પાકિસ્તાનના ડિફેન્સ ડેને ડંફાસ દિન કહી શકાય?

9. When few people commented that I have changed a lot after marriage I felt proud of the consistency in my behaviour.

10. હજી સુધી તો ગઝલના લય અને જીવનના લય વચ્ચે કોઇ એકરૂપતા આવી નથી. મેં લખેલાં એક શેર મુજબ "છંદ તો સમજી ગયો પળવારમાં/હાથમાંથી તોય સરકી ગઈ ગઝલ" જેવી સ્થિતિ છે. ભગવાન પ્રશંસા કરતા મિત્રો ન આપે તો ચાલશે પણ કાન પકડીને ભૂલો તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરી આપે એવા કટુ આલોચકો ચોક્કસ આપે.

11. ગુજરાતના સિંહોને મધ્ય પ્રદેશ ખસેડવા કરતાં વ્યાપમ સાથે જોડાયેલા લોકોને બીજા સલામત રાજ્યમાં ખસેડવા વધારે જરૂરી છે. 

12. Driving liberates woman and a wrong-side driving on a freeway by a drunkard woman liberates soul of the person who is hit by her. 

13. "औलाद वालों फूलों फलों".... कुछ औरतें डिलिवरी के बाद इस आशीर्वाद पर बड़ी गंभीरता से अमल करती हैं।

14. कुछ भी पकाना हो तो हमारे माइक्रोवेव कन्वेक्शन का दरवाज़ा आपके लिए हंमेशां खुल्ला है।

मुतकारिब बहर के कुछ उदाहरण

मुतकारिब बहर के कुछ उदाहरण: 122 122 122 122, લગાગા લગાગા લગાગા લગાગા

(1)

کھیل اے داغؔ یاروں سے کہہ دو

کہ آتی ہے اردو زباں آتے آتے

नहीं खेल ऐ 'दाग़' यारों से कह दो

कि आती है उर्दू ज़बाँ आते आते

                                                 - दाग़ दहलवी

बहर-ए-कामिल के उदाहरण

बहर-ए-कामिल के उदाहरण:
11212 11212 11212 11212, લલગાલગા લલગાલગા લલગાલગા લલગાલગા

(1)

یوں بھی آ مری آنکھ میں کہ مری نظر کو خبر نہ ہو

مجھے ایک رات نواز دے مگر اس کے بعد سحر نہ ہو

कभी यूँ भी आ मेरी आँख में कि मेरी नज़र को ख़बर न हो

मुझे एक रात नवाज़ दे मगर इस के बाद सहर न हो

                                                                - बशीर बद्र

ख़ुद को ख़ुद में खोकर पाना इतना तो आसान नहीं है (के.पी. अनमोल)

ख़ुद को ख़ुद में खोकर पाना इतना तो आसान नहीं है

सागर से मोती चुन लाना इतना तो आसान नहीं है

बड़ी सरल है दुनियादारी तेरी, मेरी, उसकी, सबकी

उम्र बिताकर यह कह पाना इतना तो आसान नहीं है

खुलकर जीना जब भी जीना हँसना, रोना, लड़ना, गाना

फिर चाहे मन को बहलाना इतना तो आसान नहीं है

दफ़्तर, बच्चे, बीवी, साथी, रिश्ते-नाते, दुनियादारी

सबके सबको ख़ुश कर पाना इतना तो आसान नहीं है

जाने कैसे उम्र बितायी जाने कैसे बीत गयी

इसका कोई जोड़ लगाना इतना तो आसान नहीं है

जीवन की कश्ती में बैठे सोच रहे हो क्या अनमोल

तूफां में पतवार चलाना इतना तो आसान नहीं है

                                                                        - अनमोल

गाँव के बरगद में जो इक घोंसला महफ़ूज़ है (के.पी. अनमोल)

गाँव के बरगद में जो इक घोंसला महफ़ूज़ है

कह रहा है गाँव की आबो-हवा महफ़ूज़ है

राम, भोला और रहीमन मिल के खाते हैं जिन्हें

उन सिवइयों में अभी तक ज़ायक़ा महफ़ूज़ है

ख़त नदी में डाल कर मैं सब बहा आया मगर

दिल के तहख़ाने में उसकी हर अदा महफ़ूज़ है

रात मैं मंजिल की चौखट चूम कर भी आ गया

देख मेरे पाँव में यह आबला महफूज़ है

सोचिये हमने तरक्क़ी करके हासिल क्या किया

इल्म के इस दौर में भी क्या भला महफ़ूज़ है

बाग़, रस्ते, मॉल हो या कोतवाली शहर की

माँ, बहन, बेटी की अस्मत किस जगा महफूज़ है

तीरगी से अब यहाँ लगता नहीं है डर मुझे

प्यार का अनमोल दिल में इक दिया महफूज़ है

                                                                      - अनमोल

जिधर जाते हैं सब जाना उधर अच्छा नहीं लगता (जावेद अख़्तर)

जिधर जाते हैं सब जाना उधर अच्छा नहीं लगता

मुझे पामाल रस्तों का सफ़र अच्छा नहीं लगता

ग़लत बातों को ख़ामोशी से सुनना हामी भर लेना

बहुत हैं फ़ाएदे इस में मगर अच्छा नहीं लगता

मुझे दुश्मन से भी ख़ुद्दारी की उम्मीद रहती है

किसी का भी हो सर क़दमों में सर अच्छा नहीं लगता

बुलंदी पर उन्हें मिट्टी की ख़ुश्बू तक नहीं आती

ये वो शाख़ें हैं जिन को अब शजर अच्छा नहीं लगता

ये क्यूँ बाक़ी रहे आतिश-ज़नो ये भी जला डालो

कि सब बेघर हों और मेरा हो घर अच्छा नहीं लगता ।।

                                                                        (जावेद अख़्तर)

हमारे बीच जब फ़ितना नहीं था (के.पी. अनमोल)

हमारे बीच जब फ़ितना नहीं था

तो मज़हब कोई शर्मिंदा नहीं था

हमीं ने राख मल दी है बदन पे

वगरना जिस्म यूँ मैला नहीं था

समंदर पी गया क्यूँ सारी बस्ती

सुना है वो कभी प्यासा नहीं था

मुखौटे ही उठाये घूमते हो

मयस्सर क्या तुम्हें चहरा नहीं था

निकालेगी हमें औलाद घर से

कभी ये भूलकर सोचा नहीं था

उसे ही छोड़ आया हूँ अकेला

मैं जिसके बिन कहीं रहता नहीं था

कई अनमोल चेहरे थे यहाँ पर

कोई तुमसे मगर अच्छा नहीं था

                                                         - अनमोल

फ़ितना= उपद्रव, वगरना= वर्ना, मयस्सर= उपलब्ध

अक्सर मुझमें तू दिखता है (के.पी. अनमोल)

अक्सर मुझमें तू दिखता है

हर कोई यह क्यूँ कहता है

इक जाना-पहचाना रस्ता

दूर तलक मुझमें चलता है

कब से जाने मेरे भीतर

ग़म का इक दरिया पलता है

रातों में वो पहरों जगकर

तुझको ही माँगा करता है

तुझ में रहकर उम्र बिता दूँ

क्या ऐसा भी हो सकता है

ना जाने अनमोल मोहब्बत

दिल तुझसे ही क्यूँ करता है

                                                   - अनमोल

बहरे मुत्कारिब मुसम्मन मक़बूज़ असलम छंद के उदाहरण

बहरे मुत्कारिब मुसम्मन मक़बूज़ असलम छंद के उदाहरण: 12122 12122 12122 12122, 

લગાલગાગા લગાલગાગા લગાલગાગા લગાલગાગા

(1)

نہ بزم اپنی نہ اپنا ساقی نہ شیشہ اپنا نہ جام اپنا

اگر یہی ہے نظام ہستی تو زندگی کو سلام اپنا

न बज़्म अपनी, न अपना साक़ी, न शीशा अपना, न जाम अपना,

अगर यही है निज़ाम-ए-हस्ती तो जिन्दगी को सलाम अपना

                                                                                     - असद भोपाली

અન્યની શી રીતે કરશે માપણી (સુનીલ શાહ)

અન્યની શી રીતે કરશે માપણી,

કૈં અલગ ઊંચાઈ પર ખુદને ગણી.?

સ્નેહની કૂંપળ વિશે સમજે શું એ..?

જેણે જીવનભર નવી ભીંતો ચણી.

થાકનો તો પ્રશ્ન ક્યાંથી ઉદભવે,

છે સફરનો માર્ગ તારા ઘર ભણી.

હોય પરપોટો અને પથ્થર નજીક,

ફૂટવાની શક્યતા રહે છે ઘણી.!

પાંખ આવી કે એ બસ ઊડી જશે,

એ ગણીને, રાખજે તું લાગણી..!

સુનીલ શાહ

क़लम से छोड़ दिए कुछ निशान काग़ज़ पर (के.पी. अनमोल)

क़लम से छोड़ दिए कुछ निशान काग़ज़ पर

करेगा याद हमें अब जहान काग़ज़ पर

मिला है जितना तज़ुर्बा हयात से हमको

लिखा है उसको सुखन की ज़ुबान काग़ज़ पर

बहुत हुआ कि हक़ीक़त की छत पे आ जाओ

भरी है तुमने अभी तक उड़ान काग़ज़ पर

यहाँ ग़रीब के हिस्से में झोंपड़ी भी नहीं

कहाँ बंटे थे हज़ारों मकान काग़ज़ पर?

लिखी जो प्यार, मुहब्बत, वफ़ा की बातें तो

उभर के आ गया हिंदोस्तान कागज़ पर

तुम्हारे साथ ने है किस तरह अनमोल किया

कभी कर जाऊंगा सबकुछ बयान काग़ज़ पर

जो दिल में ठान लो अनमोल तो ये मुमकिन है

उतार लाओगे तुम आसमान काग़ज़ पर

                                                                    - के.पी. अनमोल

बूहे बारियाँ और दिल देता है रो रो दुहाई किसी से कोई प्यार ना करे

हाल ही में एक-दूसरे से काफ़ी हद तक मिलते जुलते दो पसंदीदा गानों के बारे में फ़ेसबुक पर एक पोस्ट की। ये गानें हैं: (1) दिल लगा लिया मैंने तुम-से प्यार करके (फ़िल्म: दिल है तुम्हारा - 2002, गायक-गायिका: उदित नारायण, अलका याज्ञिक) और (2) हम तुम्हारे हैं सनम (फ़िल्म: हम तुम्हारे हैं सनम - 2002, उदित नारायण, अनुराधा पौंडवाल).

तभी एक पाकिस्तानी दोस्त के हवाले से पता चला कि ये दो गानें वास्तव में 1998 में  रिलीज़ हुए पाकिस्तानी गायिका हादिक़ा कियानी के आल्बम 'रोशनी' का एक गाना ' बूहे बारियाँ' की कॉपी है! अब सुनिए यह असल गाना:

इतना अच्छा गाने वाली पाकिस्तानी गायिका हादिक़ा कियानी की तस्वीर साझा करनी तो बनती है ना? :)

Hadiqa Kiani

अब एक और पसंदीदा गाने के बारे में कुछ कहना चाहता हूँ। ये गाना है : दिल देता है रो रो दुहाई, किसी से कोई प्यार ना करे... (गीतकार: क़तील शिफाई, फ़िल्म: फिर तेरी कहानी याद आई, 1993, गायक: पंकज उधास)

असल में ये गाना 1961 की एक पाकिस्तान फ़िल्म 'इश्क़ पर ज़ोर नहीं' में संगीत निदेशक मास्टर इनायत हुस्सैन ने गायिका मुनव्वर सुलताना से गवाया था। हालात कुछ ऐसे हुए कि शायर क़तील शिफाई साहब को पैसों के लिए यह गाना बेचना पड़ा और 1993 में आई महेश भट्ट की फ़िल्म 'फिर तेरी कहानी याद आई' में संगीतकार अनु मलिक के निदेशन में पंकज उधास ने इस गाने को ज्यादा ठहराव और संजीदगी के साथ धीमी गति में गज़ल फार्मेट में बख़ूबी निभाया। पेश है 1961 में आई पाकिस्तानी फ़िल्म का असल गाना:

دل دیتا ہے رو رو دہائی کسی سے کوئی پیار نہ کرے... by ranajee00

નિકટતા ઉપરછલ્લી અને આભાસી હોય ત્યારે (સૌરભ શાહ)

મંગળવાર, 20 ઓક્ટોબર 2015ના રોજ મુંબઈ સમાચારની 'ગુડ મૉર્નિંગ' કૉલમમાં છપાયેલો સૌરભ શાહનો લેખ:

પાયાનો સવાલ એ છે કે માણસ બદલાય એટલે કે એના સ્વભાવ અને/અથવા એના વિચારોમાં પરિવર્તન આવે ત્યારે એ વિશે એને ફરિયાદ કરવી જોઈએ કે અભિનંદન આપવાં જોઈએ?

તમારી આસપાસની દુનિયા વિશે, તમારી આજુબાજુના લોકો વિશે તમે પાંચમા ધોરણમાં ભણતા હતા ત્યારે શું વિચારતા હતા? પરણ્યા પહેલાં અને પરણ્યા પછી શું વિચારતા હતા? આજની તારીખે શું વિચારો છો? વિચારોમાં થતી તમારી પ્રગતિને તમારી આસપાસના લોકો સાંખી શકતા નથી. તેઓ તમારો પગ ખેંચીને તમને જ્યાં હતા ત્યાં ફરી પાછા લઈ જવા માગે છે. વિચારો કરતાં એમને વધારે કઠે છે તમારું વર્તન. પહેલાં તો કેટલી સારી રીતે વાત કરતા હતા, કેટલો બધો સમય મારી સાથે ગાળતા હતા, હવે તો ત્રણ મિસ્ડ કૉલ થાય તોય જવાબ આપતા નથી, આ ફરિયાદ એકદમ કૉમન છે. આવી ફરિયાદ કરતી વખતે આપણે એ શક્યતા તપાસવાની ભૂલી જઈએ છીએ કે કદાચ આપણે પોતે જ બદલાઈ ગયા છીએ જેને કારણે સામેવાળી વ્યક્તિ હવે આપણો ફોન ઉપાડતી નથી.

કોઈ વ્યક્તિની ખૂબ નિકટ આવી ગયા પછી શા માટે થોડા જ વખતમાં એ બદલાઈ ગયેલી લાગતી હોય છે? મેં તો એમને બિલકુલ એવા નહોતા ધાર્યા એવું વલય વહેલુંમોડું મનમાંથી પસાર થયા વિના રહેતું નથી. આવું થવાનાં કારણો શું? એક કારણ સમજાય છે. કઈ વ્યક્તિની તમે નિકટ અથવા ખૂબ નિકટ આવતા હો છો? બે પ્રકારની. કાં તો એ તમને અંગત લાગણીના ધોરણે ખૂબ ગમી હોય, કાં તમને એ વ્યક્તિ તમારા જીવનમાં, તમારી કારકિર્દીમાં કે તમારા ધંધા-કામકાજ-નોકરીમાં ઉપયોગી છે એવું લાગ્યું હોય. બેમાંથી કયા કારણસર તમે એ વ્યક્તિની નજીક આવો છો એ અહીં અગત્યનું નથી. કોઈ પણ વ્યક્તિની નિકટ આવતી

વખતે તમે એની તમામ નબળાઈઓ પ્રત્યે આંખ આડા કાન કરતા હો છો. લાગણીનો તાર જેની સાથે જોડાય છે એની નાનીમોટી ખરાબ આદતો શરૂમાં બિલકુલ કનડતી નથી અને કનડતી હોય તોય એના વિશે વિરોધનો સૂર પ્રગટ કરવાની લાપરવાહી હોય છે. આ લાપરવાહી છલકાઈ જતી લાગણીઓને કારણે કે ભાવવિભોર બની જતા મનને કારણે હોઈ શકે અને ફરિયાદ કરીશું તો જે કંઈ મળી રહ્યું છે તે પણ ઝૂંટવાઈ જશે એવી અસલામતીને કારણે પણ હોઈ શકે. આ ઉપરાંત, એ ગાળામાં સામેની વ્યક્તિને જોવાની દૃષ્ટિ જ કંઈક એવી થઈ ગઈ હોય જેને કારણે એનામાં રહેલા કોઈ દોષ, એની કોઈ એબ ધ્યાનમાં ન આવે. એ વ્યક્તિ પોતાના દોષ, પોતાની એબ છુપાવવા માગે છે એવું નથી, તમે જ એને જોવા નથી માગતા.

સમય જતાં સંબંધો સરળતાપૂર્વક સડસડાટ વહી શકે એવો તબક્કો આવે ત્યાં જ જાદુગરની ટોપીમાંથી એક પછી એક અવનવી ચીજો નીકળે એમ સામેની વ્યક્તિના સ્વભાવની તમામ ખોડખાંપણ એક પછી એક તમને દેખાવા માંડે. નાના નાના પ્રસંગો અને ક્ષુલ્લક કિસ્સાઓ દ્વારા એના સ્વભાવમાંના કાંકરા બહાર નીકળી તમને વાગવા માંડે. આ એ જ કાંકરા છે જે અગાઉ ત્યાં જ હતા, તમે ધાર્યું હોત તો એને જોઈ શકતા હતા, પણ તમે તે વખતે એને જોવા માગતા નહોતા. એથીય વધુ કડવું સત્ય એ છે કે તમારી આંખને એ કાંકરા હીરાના પાસાદાર ટુકડા જેવા લાગતા હતા. આવું થાય ત્યારે તમે હવે પહેલાં જેવા રહ્યા નથી એવી ફરિયાદ કેટલી વાજબી?

કેટલાક લોકો ખરેખર બદલાતા હોય છે. અગાઉ તેઓ અત્યારે છે એવા નહોતા, કારણ કે એવા થઈ શકવાનું એમને પોસાય એમ નહોતું. કેટલીક વ્યક્તિઓ સ્વભાવગત તોછડી, ઘમંડી અને સ્વકેન્દ્રી હોય છે. પણ સંજોગોને કારણે એમણે પોતાના આવા સ્વભાવનાં લક્ષણો દબાવી રાખવાં પડે છે. સત્તા કે કીર્તિ કે પૈસો અથવા આ ત્રણેય આવી જતાં તેઓ માનવા માંડે છે કે હવે જીવનમાં આગળ વધવા માટે વિવેકી બનવાની કે કોઈને ઉપયોગી થઈ પડવાની હવે જરૂર રહી નથી. માણસમાં જ્યારે આવો ભ્રમ જન્મે કે જિંદગીમાં હવે બીજા કોઈની જરૂર નથી ત્યારે એના સ્વભાવમાં જન્મજાત પડી રહેલાં કુલક્ષણો બહાર આવીને દેખાવા માંડે છે. આવા લોકો માટે કહેવાતું હોય છે કે તેઓ હવે બદલાઈ ગયા છે. વાસ્તવમાં હવે તેઓ જેવા હતા તેવા પ્રગટ થતા હોય છે.

‘લોકો બદલાય છે અને એકબીજાને કહેવાનું ભૂલી જાય છે’- અમેરિકન લેખિકા લિલિયન હેલમનનું આ વાક્ય અમેરિકાથી એક મિત્રે મોકલેલા પોસ્ટકાર્ડની પાછળ લેખિકાના ફોટા સાથે છાપેલું છે. લિલિયન હેલમને બદલાઈ જતા લોકોમાં અગાઉ ઉલ્લેખેલા બે પ્રકારના નહીં પણ ત્રીજા જ પ્રકારના લોકોની વાત કરી છે જેમાં આપણા સૌનો સમાવેશ થઈ જાય છે. માણસો ખરેખર બદલાઈ જતા હોય છે અને એકબીજાને કહેવાનું ભૂલી જતા હોય છે કે અમે બદલાયા છીએ. નવા વિચારો, નવી માહિતી, નવા સંજોગો અને જૂના વિચારો-માહિતી-સંજોગોનું નવું અર્થઘટન- આ તમામને કારણે માણસના બાહ્ય સ્વભાવમાં ધીમું પણ ચોક્કસ પરિવર્તન આવે છે. એના વ્યક્તિત્વની લાક્ષણિકતા સમો એનો અંદરનો સ્વભાવ એનો એ જ રહે છે. જેમ કે ઉદાર માણસ ઉદાર અને કૃપણ વ્યક્તિ કૃપણ. પરંતુ જે મનોભાવો વાણી દ્વારા વ્યક્ત થાય છે એમાં પરિવર્તન આવ્યા વિના રહેતું નથી. જેમ કે: અધીરાઈને ઠેકાણે ઠાવકાઈ.

જે વ્યક્તિની નિકટ આવ્યા હોઈએ એની સાથેની નિકટતા ઉપરછલ્લી અને આભાસી હોય ત્યારે એના સ્વભાવના માત્ર ઉપલા એક-બે પડનો જ પરિચય થતો હોય છે. એ પડ જ્યારે ઊખડી જાય છે કે જ્યારે એના પર બીજાં પડ ચડે છે ત્યારે એ વ્યક્તિ બદલાઈ ગયેલી લાગે છે. સતહી સંબંધો, સપાટીછલ્લા સંબંધો ન હોય તો પણ અંતરના ગર્ભ સુધી પહોંચ્યા પછી સંબંધો બંધાયેલા હોય તો આવી તકલીફ બહુ પડતી નથી. આવા સંબંધો હોય તો વ્યક્તિમાં આવેલું દરેક પરિવર્તન સહ્ય બને છે.

બધા જ બદલાય છે, પણ જે સભાન રહીને બદલાય છે તે પોતાની મૂળ માટી સાચવી રાખી શકે છે. બદલાયા વિના આગળ નથી વધી શકાતું. બદલાવું પડે છે કારણ કે જેવા બનવું છે એવા સ્વરૂપે ભગવાન પણ આપણને જન્મ નથી આપતો. બદલાતી વખતે કોઈકને કશુંક તૂટવાનો અવાજ સંભળાય કદાચ. ઇંડાનું કોચલું તૂટતી વખતે, પંખીનું બચ્ચું બહાર આવતું હોય ત્યારે, એવો એવો અવાજ આવતો હશે જે કદાચ આપણા સુધી પહોંચતો નહીં હોય કારણ કે આવા અવાજો વિનાશક સૂર લઈને નથી આવતા. આવા સર્જનાત્મક અવાજો, ભલે પછી એ કશુંક તૂટવાના કેમ ના હોય, જરૂરી હોય છે જિંદગીમાં. કારણ કે એને તો મહત્ત્વ કોચલાની અખંડિતતાનું નથી હોતું, એને તોડીને બહાર આવતી નવી સૃષ્ટિનું હોય છે.

આજનો વિચાર

ઈનામમાં મળેલી શાલ પાછી આપતા કવિ-લેખકોને શાલ ધોઈને પાછી આપવાની સાહિત્ય અકાદમીની વિનંતી.

- અધીર ન્યૂઝ નેટવર્ક

એક મિનિટ!

બીપીઓના એક ઈન્ટરવ્યૂમાં.

બૉસ: કૅન યુ સ્પીક ઇન બ્રિટિશ એક્સેન્ટ

ઉમેદવાર: યસ

બૉસ: સે સમથિંગ...

ઉમેદવાર: ડૂગના લાગાન ડેના પડેગા બુવન!

બૉસ: નિકલ હરામખોર.

देवनागरी लिपि से गायब हुए दो वर्ण : अजित वडनेरकर

एक बार फिर अजित वडनेरकर साहब की फ़ेसबुक वाल से देवनागरी लिपि के दो लुप्त हुए वर्णों के बारे में मिली दिलचस्प जानकारी साझा कर रहा हूँ: (इसमें उनकी मूल पोस्ट के अलावा अन्य मित्रों द्वारा की गई टिप्पणियाँ भी शामिल हैं)

देवनागरी में अब 'झ' और 'अ' हैं। पुराने रूप बताने के लिए कलम का सहारा लेना पड़ा। (अजित वडनेरकर)

टिप्पणियाँ और उनके जवाब:

Rahul Singh: ब्राह़्मी लिपि में हुए कालगत परिवर्तन के चरणों में ऐसा हुआ है. जहां तक मेरी अब तक की समझ है, यह मराठी प्रभाव कतई नहीं.

Raag Bhopali (Ajit Wadnerkar): दरअसल हिन्दी के विद्वानों ने शोध के आधार पर ही ऐसा माना है। भाषा विज्ञानी इस पर स्थिर हैं कि हिन्दी समेत उत्तर की बोली-भाषा में ळ ध्वनि मराठी प्रभाव है। मराठी में यह ध्वनि द्रविड़ के सम्पर्क से आई होगी ऐसा माना जाता है। हालाँकि वैदिक भाषा के 'अग्निमीळे' में इसकी उपस्थिति है। ऐसे अनेक परिवर्तन हैं। अनेक लोग हिन्दी में शिरोरेखा नहीं लगाते, विद्वान इसे गुजराती लिपि का प्रभाव मानते हैं।

Rahul Singh: लेकिन अ और झ पर शायद मराठी प्रभाव जैसी कोई बात नहीं है. वैसे भी यह भाषा से अधिक लिपि का मामला है.

Raag Bhopali: 'अ' और 'झ' समेत 'ळ' के बारे में भोलानाथ तिवारी, उदयनारायण तिवारी व तमाम अन्य भाषाशास्त्री इस पर एकमत हैं। आप असहमत हैं तो निश्चित ही कुछ आधार होगा। कृपया साझा करें। बिना भाषा के लिपि का क्या महत्व ! पोस्ट में लिपि और देवनागरी ही लिखा है। मराठी चाहे देवनागरी में लिखी जाती हो, पर ळ, झ और अ की वजह से इसका उल्लेख 'मराठी लिपि' ही किया जाता है। कालक्रम के अध्ययन से यह पता चलता है कि किन लिपि साक्ष्यों में इन चिह्नों का प्रयोग हुआ है और किन में नहीं।

Rahul Singh: अशोककालीन ब्राह्मी अ से आज की नागरी अ बनने को समझना इस चित्र से आसान होगा, दुहराते हुए कि इसमें मराठी कहां कोई कारक नहीं है. ऐसा शिरोरेखा और रनिंग राइटिंग, यानि लिखने के उपकरण और जिस सतह पर लिखा जाता है के बदलने से, लिखने की गति में आए अंतर के कारण हुआ है.

Illustration shown by Rahul Singh

Raag Bhopali: आप विकास की प्रक्रिया बता रहे हैं, जो सर्वमान्य है। ब्राह्मी का प्रभाव पूर्वी एशिया से लेकर पश्चिम एशिया तक नज़र आता है। देवनागरी का विकास ब्राह्मी से ही हुआ है। तमाम विद्वानों ने इसी क्रम में पुराने 'अ' का विकास आज के 'अ' में होना बताया है। सबसे पहले इसे कहाँ अपनाया गया या सबसे पहले यह विकसित रूप कहाँ नज़र आया यह महत्वपूर्ण है। इस पर खोज-बीन करने के बाद ही भाषा विज्ञानियों ने इन वर्ण संकेतों को मराठी के खाते में डाला होगा, बात इतनी सी है। चूँकि मैने इस विषय में कोई शोध नहीं किया सो जो अब तक जाना है, उसी के आधार पर कहूँगा।

Rahul Singh: शायद मत भिन्‍नता का कारण यह है कि आपका आधार भाषा विज्ञान है और मेरी बात लिपि विज्ञान पर आधारित.

Raag Bhopali: मैं तो इसमें कुछ कह ही नहीं रहा। भोलानाथ तिवारी और अन्य विद्वानों के हवाले से कह रहा हूँ। उनकी मान्यता या शोध पर सवाल आपका है।

Rahul Singh: मैं उनकी बात समझने का प्रयास करूंगा, उन्‍होंने यह किस आधार पर कहा है, क्‍योंकि ल-ळ तो उच्‍चारण का मामला है, लेकिन अ और झ में उच्‍चारण में नहीं मात्र रूप में परिवर्तन हुआ है, इसलिए इसका निर्धारण लिपि विज्ञान के आधार पर किया जाना उपयुक्‍त होगा न कि भाषा शास्‍त्र के आधार पर. वैसे मेरा सवाल विद्वता पर नहीं, इस स्‍थापना पर है, क्‍योंकि इस मान्‍यता का आधार फिलहाल स्‍पष्‍ट नहीं है.

Bibhas Kumar Shrivastav: दूसरी भाषा के उपर थोपना ठीक नहीं है। देवनागरी लिपि के मानकीकरण के लिए एक समिति ने इन रूपों को हटाया क्योंकि पुराना झ भ से मिलता जुलता था तथा पुराना अ लिखना कठिन था। इसके अतिरिक्त अंकों, जिनका हम इस्तेमाल करते हैं, उसे भारतीय अंकों का अंतर्राष्ट्रीय स्वरूप कहते हैं और अंकों में कोई भ्रम न हो पूरी दुनिया में यही इस्तेमाल होता है। और भी सही शब्द है 'गयी' लेकिन मानकीकरण में इसे 'गई' बनाया गया जैसे गये को गए बनाया गया।सभी तरह के अनुस्वार को हटा कर सिर्फ़ ं रखा गया। ण को भी बदला गया। यह हिंदी के भले के लिए हुआ। तमिऴ की लिपि तो पूरी तरह से सही है लेकिन कन्नड़ लिपि के मानकीकरण की तत्काल ज़रूरत है इसके प्रसार के लिए।

Jan Vijay: यानी गण, गन हो जाएगा, गणपति, गनपति, प्रण, प्रन, गुण, गुन। उपन्यास को अगर मैं उपंयास लिखूँ तो ठीक है। न्यास में आधा ’न’ कैसे लिखा जाएगा। यह मानकीकरण नहीं भाषा की बर्बादी है। गयी को गई नहीं किया गया। बल्कि ’गयी’ ग़लत ही है। सही गई और गए ही है।

Raag Bhopali: मित्रों इसमें थोपने जैसा क्या है ? लिपि और भाषा में होने वाले बदलावों के मामले में सत्तर अस्सी बरस की अवधि कुछ भी नहीं होती। भोलानाथ तिवारी और उदय नारायण तिवारी का रिश्ता भी उत्तर प्रदेश से था। वे क्यों मराठी को श्रेय देने लगे ? स्वाभाविक तौर पर 'फ' जैसी आकृति वाले 'झ' का चलन जिस दौर में देवनागरी में था तब मराठी में प्रयुक्त देवनागरी इसके लिए 'झ' का प्रयोग करती थी। इसी तरह 'प्र' से मिलती जुलती आकृति वाले 'अ' की बजाय मराठी की लिपि में वर्तमान 'अ' वर्णचिह्न प्रयुक्त था। प्राचीन पाण्डुलिपियों, शिलालेखों आदि में प्रयुक्त लिपि, वर्णचिह्नों के अध्ययन के बाद भाषाविज्ञानी / पुरातत्विद् / लिपि विशेषज्ञों ने यह नतीजा निकाला होगा। यह कोई सौ पचास बरसों की बात नहीं है। मैं बार बार कह चुका हूँ कि डॉ. भोलानाथ तिवारी और उदयनारायण तिवारी समेत अनेक विद्वानों ने इसी तथ्य का उल्लेख किया है। मुझे इस पर शक करने का कोई आधार नज़र नहीं आता। अगर किन्ही साथियों को है तो वे अपना तर्क दें। यहाँ न मराठी को हिन्दी पर तरजीह दी जा रही है और न हिन्दी को नीचा दिखाया जा रहा है। बात सिर्फ़ सांस्कृतिक लेन देन की है।

वर्णमाला क्यों बारहखड़ी है?

वर्णमाला क्यों बारहखड़ी कहलाती है इसका कारण फ़ेसबुक पर लेखक अजित वडनेरकर की वाल से जानने को मिला:

हिन्दी में बारह स्वर हैं- अ-आ-इ-ई-उ-ऊ-ए-ऐ-ओ-औ-अं-अः

बारहखड़ी इसलिए क्योंकि वर्णमाला की तालिका में सभी वर्ण इन्ही स्वरों के आधार पर बनाई गई बारह खड़ी पंक्तियों में लिखे जाते हैं मसलन क-का-कि-की-कु-कू आदि....

ये नाज़ुक दिल पत्थर भी हो सकता है (साजिद सफ़दर)

ये नाज़ुक दिल पत्थर भी हो सकता है

शीशा टूट के खंजर भी हो सकता है

یہ نازک دل پتھر بھی ہو سکتا ہے 

شیشہ ٹوٹ کے خنجر بھی ہو سکتا ہے

जिन आँखों को सहरा समझा है तुमने

उन आँखों में सागर भी हो सकता है

جن آنکھوں کو سہرا سمجھا ہے تم نے 

ان آنکھوں میں ساگر بھی ہو سکتا ہے

वक़्त कहाँ लगता है वक़्त बदलने में

जो पत्थर है गौहर भी हो सकता है

وقت کہاں لگتا ہے وقت بدلنے میں 

جو پتھر ہے گوہر بھی ہو سکتا ہے

बदतर जिसको जान रहे हो वो रिश्ता

कोशिश हो तो बेहतर भी हो सकता है

بدتر جسکو جان رہے ہو وہ رشتہ 

کوشش ہو تو بہتر بھی ہو سکتا ہے

चुभ जाये तो देखो शिक़वा मत करना

शेर हमारा नश्तर भी हो सकता है

چبھ جائے تو دیکھو شکوہ مت کرنہ 

شعر ہمارا نشتر بھی ہو سکتا ہے

जंग अगर हो हक़ की तो फिर मैदां में

एक अकेला लश्कर भी हो सकता है 

جنگ اگر ہو حق کی تو پھر میداں میں 

ایک اکیلا لشکر بھی ہو سکتا ہے

साजिद सफ़दर

ساجد صفدر

મારી કેટલીક વિચારકણિકાઓ, વનલાઈનર્સ વગેરે...

जी सिनेमा जितनी बार 'तिरंगा' फिल्म दिखा चुका है उतनी बार तो आज़ादी के बाद भी तिरंगे लहराए गए नहीं होंगे।

He is so addicted to Facebook that he yells "Tag out" instead of "Get out"!

નર્મદાના પાણી સાબરમતી સુધી પહોંચી ગયા પણ અમુક ગોબરમતિઓ હજી સુધી નર્મદા યોજનાનું મહત્ત્વ સ્વીકારવા તૈયાર નથી.

A round green symbol showing online status of someone in a chat does not necessarily signify a green signal to start a chat with them!

પુસ્તકને બદલે ચોપડી કહીએ અને પ્રકાશિતને બદલે 'છપાયું' એવું કહીએ તો અમુક લેખકો એવા છંછેડાઈ જાય છે કે જાણે સ્ત્રીને બૈરું કહ્યું હોય!

રાજકારણીએ સંવિધાનનો સતત અભ્યાસ કરવો જોઈએ. કવિએ છંદવિધાનનો અભ્યાસ કરતા રહેવું જોઈએ.

Opposition members who often rush to the 'well' of the House are actually harming the 'well'ness of the country.

આતંકવાદનું ઉચ્ચાટન કરવામાં ન આવે તો ઉચાટ થયા કરે છે.

છેડતી કરનારનો કોઈ સામનો ન કરે તો આગળ જતાં બળાત્કાર કરવાની એનામાં હિંમત આવી જાય એમ ફેસબુક પર અમુક લોકોને પોતાના વાહિયાત જોડકણાં પર થોડીઘણી દાદ મળતાંની સાથે જ આગળ જતાં એ ગઝલ કે સોનેટ લખવાની હિંમત કરે છે. ઉપદ્રવી કવિઓની હિંમત વધી છે કે લોકોનો ટેસ્ટ સાગમટે ખાડે ગયો છે કે બંને ઘટનાઓ એકસાથે થઈ છે એ નક્કી કરવું અઘરું છે.

અખબારો અને મૅગેઝિન્સનાં સર્ક્યુલેશનના આંકડા ચૂંટણી વખતે રાજકારણીઓ દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલી સંપત્તિના આંકડા જેટલાં જ વિશ્વસનીય હોય છે.

પોતાના કામુક વર્તન બદલ સ્ત્રીની માફી માંગતો પુરુષ એ ડાળી પર ઝૂલવા બદલ ઝાડની માફી માંગતા વાંદરા જેવો છે!

રાજીવ ગાંધીની બુદ્ધિમતા માટે મને એટલું જ માન છે જેટલું સોનિયા ગાંધીના હિન્દી પરના પ્રભુત્વ માટે અને રાહુલ ગાંધીની લિડરશિપ સ્કીલ્સ માટે છે! 

મને બધું જ આવડે છે અથવા બધું જ ખબર છે એવો ઢોંગ કરીને પરાણે જ્ઞાની હોવાની છાપ ઊભી કરવાને બદલે નિખાલસતાથી અજ્ઞાનનો સ્વીકાર કરીને તત્પૂરતો બેવકૂફ દેખાવાનું વધારે પસંદ કરું.

આપણાં મૌલિક લખાણમાંથી પૈસા ઉપજાવવા એ અનુભવ કે લાગવગ વિના સારી નોકરી મેળવવા જેવું કપરું કામ છે. 

કોઈ ફંક્શનમાં આમીરની ઍન્ટ્રી થવાની હોય એ પહેલાં શાહરૂખ નીકળી જાય એમ વરસાદનું ઝાપટું પડતાની સાથે જ ડીટીએચના સિગ્નલ ડિશને ટાટા કરીને સ્કાય સુધી પહોંચી જાય છે. 

સ્વાદ અને પોષણ એ બંનેનો કોઈ ખોરાકમાં સંગમ થવો જેમ દુર્લભ છે બિલકુલ એ જ રીતે સૌંદર્ય અને શાલીનતાનો કોઈ છોકરીમાં સંગમ થવો દુર્લભ છે.

એક જ મહિનામાં ઉસ્તાદ અમજદ અલી ખાન, ઉસ્તાદ ગુલામ મુસ્તફા ખાન અને આશાજી જેવા સંગીતના ત્રણ દિગ્ગજો સાથે મુલાકાત કરનાર પીએમ મોદીજીને શાસ્ત્રીય સંગીતના રાગોનું જ્ઞાન કદાચ ન હોય તો પણ બે એવા રાગ છે જેમાં એમની નિપુણતા નિર્વિવાદ છે: રાગ દરબારી અને રાગ જનસંમોહિની (Mass Hypnotism/Hysteria). 

ग़ुरूर दूर करे वो सच्चा गुरू ! 

આજના ગુજરાત સમાચારમાં વિશ્વકપ ફૂટબૉલમાં બહાર ફેંકાયેલી ટીમોનું લિસ્ટ વાંચ્યું ત્યારે પહેલી વાર ખબર પડી કે ઑસ્ટ્રેલિયા એશિયામાં આવે ! એ લોકો ગુજરાતી છાપા વાંચતા-સમજતા નથી એ સારું છે નહીં તો ત્યાંના નાગરિકો પોતાને એશિયામાં ગણાવવા બદલ સામૂહિક આપઘાત કરી લે ! (30 June 2014) 

પુતિન પણ શ્રાવણ મહિનો કરે તો એ પુનિત થઈ જાય.

સ્વાનુભૂતિ વિના લખતા લેખક માટે મને હંમેશાં સહાનુભૂતિ જાગે છે.

કોઈની ભક્તિરચનામાંથી પણ વિભક્તિના પ્રત્યય શોધવાની કોશિશ કરે એ વિવેચક કહેવાય.

We have elected a prime minister not a magician in India

This is a forwarded message I received today. Let's hope it is true in all its senses as claimed in the e-mail.

We have elected a Prime Minister not a magician in India.

You will not be disappointed after reading this.

1. Jawahar Lal Nehru - 16 years 286 days

2. Indira Gandhi - 15 years 91 days

3. Rajiv Gandhi - 5 years 32 days

4. Narasimha Rao - 4 years 11 months

5. Manmohan Singh - 10 years 4 days...

In these total 57 years, these people could not get "Achche din". Pappu wants achche din in just 12 months. Such a Shame Double Standard thinking..

We have elected a prime minister not a magician. (Must Read)...

Why is Narendra Modi making more foreign visits ???

1. Now Barack Obama and China supports India's bid for permanent UNSC seat...

2. $35 billion investment by Japan over a period of 5 years and along with it their expertise in making bullet trains..

3. Australia is set to sign a Nuclear Power deal with India to supply around 500 tonnes of Uranium to India..

4. Satya Nadella (Microsoft), Indra Nooyi (Pepsico), Sheryl Sandberg (Facebook), Jeff Bezos (Amazon), Mark Zuckerberg (Facebook) discusses possible investments..

5. Israel inks $5 million deal for Joint Educational Research programme..

6. $20 billion investment from Xi and his Chinese counterparts..

7. 2 Billion Euros support from France for sustainable development in India..

8. Airbus to increase outsourcing in India from 400 million euros to 2 billion euros over the next five years..

9. French National Railways has agreed to co-finance an execution study for a semi- high speed project on upgradation of the Delhi-Chandigarh line to 200 kmph...

10. Canada agrees to supply 3,000 metric tonnes of uranium to India from this year to power Indian atomic reactors...

11. Japan and India agree to jointly produce mixed rare earth.

And While we are all yearning for a transformation, development, etc. There is someone who is actually setting up the infrastructure for it..

Marketing of 'Brand India' has never been so important..

Number of days Modi stayed abroad touring 15 countries as a PM on official trips = 45..

Number of days Rahul stayed abroad (Bangkok) without informing his voters = 57...

Now read the description below:

1. BJP Govt. convinced Saudi Arabia not to charge "On-Time Delivery 1 Premium charges" on Crude Oil - Young Petroleum Minister Dharmendra Pradhan & External Affairs Minister Sushma Swaraj sealed the deal. Saved the country thousands of crores. . .

2. India will build 4 Hydroelectric power stations + Dams in Bhutan (India will get lion's share in Green energy that will be produced in future from these projects) . .

3. India will build Biggest ever dam of Nepal (China was trying hard to get that) - India will get 83% Green energy produce from that hydro power station for free - in future. . . . .

4. Increased relationship with Japan and they agreed to invest $ 30 Billion in DMIC (Delhi - Mumbai Investment Corridor)..

5. Increased strategic relationship with Vietnam and Vietnam has now agreed to give contract of Oil exploration to ONGC-Videsh (UPA was not ready to take this at all because they were worried about China - and getting into a conflict of interests on south China sea)

6. Increase Oil Imports from Iran, despite the ban by USA. . Iran agreed to sell in Indian Rupees and it saved our Forex, not just for now, but protected India from future currency fluctuations. India also gets to build "Chabahar" port of Iran, encircling Pakistan. Because we well have exclusive access for our Naval ships in this port.

7. Australia- despite Australia being a major supplier of Coal & Uranium. . . NaMo was able to convince Tony Abbott and now Australia will supply Uranium for our energy production. . .

8. China leaning President Rajapakse lost elections in Sri Lanka - Remember UPA lost "Hambantota" port development - read latest report of CIA, where they mention RAW has played a major role in power shift of Sri Lanka. Sri Lanka has backed out of Chinese contract and shifted to Indian project managers.

9. With China, as Trade Deficit was increasing, NaMo forced their hand. Anti-Dumping will come soon so China will invest heavily into India. - China has already committed $ 20 billion Investment in India. That's nearly ?140,000 crores.

10. On Security - I think adding Ajit Doval to his team is the best decision by NaMo. See the recent tie-up with Pentagon, Israel & Japan. . Now see how we stopped the Terror Boat and listen to his words . "Any Mumbai like attack from Pakistan and Pakistan will lose Baluchistan!" That's the language of deterrence that I want to hear as an Indian. We won't hit first, but if you do, we surely won't turn the other cheek.. . . .

11. India approved the border road in the NorthEast and around India- China border - Remember just because of China's opposition, the ADB (Asian Development Bank) didn't give us funds during UPA regime and UPA held that file under "Environment Ministry control - Remember the infamous "JAYANTHI TAX "? No one bothered about the disastrous effect on our armed forces.

12. India managed to bring back 4,500+ Indians from War zone in Yemen and also brought foreign nationals of 41 different countries, which put India's name onto the highest platform globally in conducting that rescue mission - PM Narendra Modi specially talked to the new Saudi Arabian king Salman and told him to allow Indian Airforce planes to fly - as Saudi Arabia was attacking on Yemen and Yemen skies was declared NO-FLY Zone: thanks to this we got an assured clear window of a few hours and guys guess who coordinated this? Ajit Doval, Sushama Swaraj and Gen V K Singh. All in person.. When was the last time you ever heard of ministers involved personally in such efforts that didn't fetch thousands of crores?? Guess the religion of those rescued?? But it isn't secular.

13. India's Air defense was getting weaker by the day, UPA was very happy to let it happen despite repeated specific inputs from the armed forces, NaMo renegotiated Rafale fighter Jets deal with France personally and bought 36 Jets on ASAP basis. At better than rack rates. No middlemen, no commissions.

14. For the first time after 42 yrs Indian Prime Minister visited Canada not to attend some meeting but as a specific state visit, in a Bilateral deal, India was able convince to Canada to supply Uranium for India's Nuclear reactors for next 5 years. It will be of great help to Resolve India's Power problems. . . .

15. Canada approves visa on arrival for all Indian tourists. . . .

16. Till recently we were exclusively buying Nuclear Reactors from Russia or USA and it was much like beggar kind of situation because they were worried about usage of Nuclear reactor for some other use. So only what they opted to give us, we could get. . Now Narendra Modi was able to convince France and now France will make Nuclear reactors with the latest technology in India. On MAKE IN INDIA efforts.. with collaboration with an Indian company as a partner. . .

17. During 26th Jan. visit of Barack Obama , NaMo convinced USA to drop rule of Nuclear fuel tracking and sorted out Liabilities rules which now open the gates for next 16 Nuclear power plant projects. . . . Isn't this good enough to improve the lot of India?

Let's be sensible to analysis & make a judgment. Specially, for those who questioned about Modi's foreign trips...